Αμέσως μετά τη λήξη του Α' Παγκοσμίου πολέμου η διάσκεψη στο Παρίσι (1919) αλλά και στο Λονδίνο (1920) προέβλεπαν την παραχώρηση της περιοχής της Σμύρνης στην Ελλάδα. Η απόφαση του Ελευθερίου Βενιζέλου το 1919 να στείλει στρατό στην Σμύρνη, ικανοποιούσε δύο ανάγκες της εποχής. Αφενός, η νικήτρια δυτική συμμαχία Αντάτ χρειαζόταν ετοιμοπόλεμο στρατό, για να αστυνομεύσει την περιοχή της Σμύρνης (βάζοντας ακόμη ένα καρφί στο φέρετρο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας) και αφετέρου εξυπηρετούσε τον στόχο της Μεγάλης Ιδέας που στοίχειωνε στο ελληνικό πολιτικό σκηνικό από τον 19ο αιώνα.
Παράλληλα με τις επιτυχίες του ελληνικού στρατού στη πορεία της στα μέσα της Μικράς Ασίας και λαμβάνοντας καίρια στρατηγικά σημεία, στο τουρκικό στρατόπεδο επικρατούσε εμφύλια διαμάχη μεταξύ της στρατιωτικής και πολιτικής εξουσίας. Ο Κεμάλ Ατατούρκ είχε επαναστατήσει κατά του Σουλτάνου και είχε συγκροτήσει, με την σύμφωνη γνώμη της Τουρκικής εθνοσυνέλευσης, κυβέρνηση. Μια από τις πρώτες του κινήσεις ήταν η μεταφορά της πρωτεύουσας από την Κωνσταντινούπολη, η οποία είχε καταληφθεί από τα συμμαχικά στρατεύματα, στην Άγκυρα. Από εκεί ο Ατατούρκ οργάνωσε συστηματικότερα την αντεπίθεση του. Επιπλέον είχε καταφέρει να υπογράψει ανακωχή με την Ρωσία και την Γαλλία έτσι ώστε να εξασφαλίσει τα νώτα του. Η αντίστροφη μέτρηση για τη Μικρασιατική εκστρατεία είχε ξεκινήσει.
Στις εκλογές του 1920 η δυσαρέσκεια του Ελληνικού λαού για την παρατεταμένη παραμονή των Ελληνικών στρατευμάτων στην Μικρά Ασία, ήταν καθοριστικό για την μετέπειτα ιστορία του Ελληνικού Έθνους. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος ηττήθηκε στις εκλογές. Στο αντίθετο ρεύμα ο Κεμάλ Ατατούρκ καταφέρνει να συνθηκολογήσει μετά την Γαλλία, Ρωσία και με την Ιταλία και να επιτύχει την προμήθεια του Τουρκικού στρατού με πολεμικό υλικό.
Η εκστρατεία εξελίχθηκε οικονομικά δυσβάσταχτη για το Ελληνικό κράτος αφού κόστιζε 8.000.000 δραχμές ημερησίως. Ο Ελληνικός στρατός, ταλαιπωρημένος από τις μάχες, ήταν δυσκίνητος και ανοργάνωτος. Ο πολεμικός εξοπλισμός ήταν αρχαϊκός ενώ η τροφοδοσία των ενόπλων δυνάμεων δυσλειτουργούσε. Η αντεπίθεση και η ήττα από το στρατό του Κεμάλ Ατατούρκ οδήγησε τα εναπομείναντα στρατεύματα πίσω στη Σμύρνη.
Η αμυντική τακτική ήταν πια αδύνατη, οι επικοινωνίες είχαν διακοπεί και οι στρατιώτες δεν υπάκουαν. Στη συνέχεια ακολουθεί όχι μόνο η εκδίωξη των Ελληνικών στρατευμάτων από τη Μικρά Ασία αλλά και ολόκληρου του ελληνογενούς πληθυσμού. Οι αρπαγές και οι λεηλασίες σπιτιών και περιουσιών, οι γεωργικές και κτηνοτροφικές καταστροφές, το γκρέμισμα σχολείων, ναών και άλλων ευαγών ιδρυμάτων, η χρεοκοπία και καταστροφή βιοτεχνικών και βιομηχανικών επιχειρήσεων με τον παράλληλο ευτελισμό κάθε ανθρώπινης αξιοπρέπειας που περιλαμβάνονται μαρτυρικοί βασανισμοί αιχμαλώτων, βιασμοί και ηθική οδύνη υπό το κλίμα του τρόμου και της απειλής του θανάτου, αλλά και οι ατέλειωτες πορείες αιχμαλώτων, στα περιώνυμα "τάγματα εργασίας", με άγνωστο αριθμό ανθρώπων που χάθηκαν σ΄ αυτά, οι σφαγές, οι θηριωδίες μέχρι και οι εκτελέσεις επί των αποφάσεων των τουρκικών δικαστηρίων της "Ανεξαρτησίας" είναι γεγονότα που χαρακτηρίζουν τη Μικρασιατική καταστροφή.
Η απόβαση στη Σμύρνη ήταν η αρχή της ελληνικής τραγωδίας με αποτέλεσμα : 25.000 νεκροί και τραυματίες στρατιώτες. Πάνω από 1.500.000 Έλληνες αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τις εστίες των προγόνων τους και να έρθουν σαν πρόσφυγες στην Ελλάδα, αφήνοντας πίσω τους πάνω από 600.000 νεκρούς. Σύμφωνα με τα στοιχεία που έδωσε ο Ελ. Βενιζέλος με το υπόμνημά του στη Συνδιάσκεψη της Ειρήνης του Παρισιού, στη Μικρά Ασία ζούσαν 1.694.000 Έλληνες. Στη Θράκη και την περιοχή της Κωνσταντινούπολης 731.000. Στην περιοχή της Τραπεζούντας 350.000 και στα Αδανα 70.000. Σύνολο 2.845.000 Έλληνες που αποτελούσαν το 20% του πληθυσμού της περιοχής που κυριαρχούσε οικονομικά, είχε δε καταφέρει να διατηρήσει την πολιτιστική του κληρονομιά παρ' ότι αποτελούσε μειονότητα σε εχθρικό περιβάλλον.
Αμέσως μετά την Μικρασιατική καταστροφή στην Ελλάδα υπήρξε εθνικός διχασμός, οι στρατιωτικοί επαναστάτησαν και ανέλαβαν την εξουσία. Αμέσως συστήθηκε έκτακτο στρατοδικείο, γνωστό και ως η δίκη των έξι, όπου παραπέμφθηκαν οχτώ υψηλόβαθμα στελέχη της εκάστοτε κυβέρνησης, με την κατηγορία της εσχάτης προδοσίας. Η δίκη πραγματοποιήθηκε με συνοπτικές διαδικασίες, και χωρίς να αποδειχθεί η ενοχή των κατηγορουμένων, κατέληξε με την καταδίκη σε θάνατο, απόφαση που θεωρήθηκε από πολλούς ως προαποφασισμένη.
Η Μικρασιατική καταστροφή του 1921
4/
5
Oleh
ΔΗΜΗΤΡΗΣ